رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستان: شش رویکرد مهم
رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستان (اوان کودکی) بسیار متعدد و متفاوتندکه از مهمترین آنها می توان به شش رویکرد مونته سوری[۱]، رویکرد رجیو امیلیا[۲]، رویکرد های اسکوپ[۳]، رویکرد والدورف[۴]، برنامه درسی سر آغاز[۵] و برنامه درسی بانک استریت[۶] اشاره داشت. در ادامه هر یک از این رویکردها به شکل خلاصه معرفی می شوند.
رویکرد مونته سوری: رویکرد مونته سوری تاکید دارد که کودکان را باید مجذوب محیط نمود (مونته سوری، ۱۹۹۵). محیط، تجارب کودکان را با مفاهیم علمی، مهارتهای عملی زندگی[۷]، تحول حواس[۸] و شخصیت بهبود و ترقی می بخشد (اپستاین[۹] ، شوین هارت[۱۰] و مک آدو[۱۱]، ۱۹۹۶؛ روپناراین[۱۲] و جانسون[۱۳]، ۲۰۰۵). مواد آموزشی در کلاسهای مونته سوری به شکل طبیعی و با یک روش منظم به کودکان ارائه می شود (لی لارد[۱۴]، ۱۹۹۶) و کودکان آزادند تا هرگونه مواد و ابزارهای آموزشی (که توسط مونته سوری ساخته شده بود) که دوست دارند، انتخاب کنند (اپستاین و همکاران، ۱۹۹۶).
مربی، کسی که مونته سوری او را هدایتگر[۱۵] می نامد، در نقش جهت دهنده به رفتار کودک نیست، بلکه هرجا که ممکن باشد جهت دهی و اصلاح رفتار کودک از طریق ساختار محیط انجام میگیرد و از این رو روشها و وسایل، خود، اصلاح کننده اند (کرتیس[۱۶]، ۱۳۸۶: ۳۹). مربیان رویکرد مونته سوری معتقدند کودکان باید فعالانه در فعالیتهای خودانگیخته مشغول شوند، کودکان به انتخاب آزادانه نیاز دارند، کودکان به تحریک حسی حساس هستند، تجارب یادگیری بر اساس نیازهای کودکان می باشد (دیور[۱۷] و فالکنر[۱۸]، ۱۳۹۲، ص ۱۸۸).
مواد و ابزارهای آموزشی که در رویکرد مونته سوری به کودکان داده می شود به نسبت تعداد کودکان، محدود است. این امر خود اکتشافی و مهارتهای اجتماعی را در کودکان تشویق و تقویت می کند. برای مثال کودکان در حین انجام فعالیت ها و در برخورد با یکدیگر، یاد میگیرند تا به کار دیگران احترام بگذارند (والش[۱۹] و پیتی[۲۰]، ۲۰۰۷). کودکان از طریق نوشتن و ترسیم تصاویری از کتاب که علاقمند به خواندن آن هستند (و مربی نیز برای آنها میخواند) درگیر در ارتباط و استفاده از زبان می شوند (لینهارد، ۱۹۹۶). در رویکرد مونته سوری به تفسیرهای تخیلی کودکان احترام گذاشته می شود. دیوارهای بدون هرگونه دکور، تخیل را در کودکان تشویق میکند. مربیان رویکرد مونته سوری بر این باورند که مواد و ابزارهای آموزشی مونته سوری مانند سینی شنی، تخته سیا هها و کارتهای زبان استقلال را در کودکان تشویق میکند.
برای آشنایی بیشتر با رویکرد مونته سوری این فیلم را ببینید
| مقاله تخصصی: الگوی مونته سوری در آموزش |
رجیو امیلیا: یکی دیگر از رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستان رویکرد رجیو امیلیا است. قلب رویکرد رجیو امیلیا این است که کودکان دارای حق و حقوقی هستند (مالاکوزی[۲۱]، ۱۹۹۳). اهمیت این رویکرد مستندسازی[۲۲] معلم از تحول کودکان است (واکیل[۲۳]، فریمن[۲۴] و اسویم[۲۵]، ۲۰۰۳). برای مثال نشان دادن عکسها و نمونه هایی از کارهای کودکان و همچنین یادداشتهای معلم از گفتگوها، مدارکی از تحول کودکان فراهم میکند (نیو[۲۶]، ۱۹۹۲).
فلسفه زیربنایی رویکرد رجیو امیلیا، نظریه جان دیویی است که اعتقاد داشت کودکان از طریق تجارب می آموزند و به طور مداوم این تجارب را دوباره سازی می کنند و همچنین مفهوم ویگوتسکی از ناحیه یا منطقه مجاور رشد را نیز شامل می شود که اظهار میدارد تعامل اجتماعی زمینه رشد فردی را فراهم میکند (رنکین[۲۷]، ۲۰۰۴ نقل از کرتیس، ۱۳۸۶، ص ۱۸۵). بر این اساس، علاقه کودکان که از طریق سوالات و کنجکاویهای آنان خود را نشان میدهد، هدایتگر یادگیری در کودکان میشود (روپناراین و جانسون، ۲۰۰۵). افزون بر این، در رویکرد رجیو امیلیا کارهای فردی و گروهی نیز تشویق میشود. اشکال چندگانه دانستن نیز استقبال و تشویق میشود (هیویت[۲۸]، ۲۰۰۱). در رویکرد رجیو امیلیا، پروژه هایی که بر بیانات کودکان در محیط زیبایی شناختی توجه دارد، تاکید می شود (لیم[۲۹]، ۲۰۰۴). از دیگر ویژگیهای خاص رویکرد رجیو امیلیا آن است که مربی و کودکان به مدت ۳ سال در یک گروه باقی میمانند. مشخصه های کلی رویکرد رجیو امیلیا عبارتند از:
- والدین در یادگیری کودکان مشارکت دارند.
- کودکان و مربیان همانطور که در مورد دنیای پیرامون خود می آموزند، به طور مشترک در پروژه های تحقیقی فعالیت میکنند.
- برنامه درسی در حال تکوین است.
- خلاقیت مخصوصاً از طریق هنر برجسته میشوند.
- فضای کلاس بازتابی از اجتماع است.
- مربیان معمولاً با یک گروه ثابت از کودکان به مدت سه سال کار میکنند.
- مربیان باهم کار میکنند (کرتیس، ۱۳۸۶، ص ۱۸۶).
رویکرد رجیو امیلیا در آموزش کودکان خردسال، شدیداً متاثر از تصویر منحصربه فرد از کودک و همچنین فرهنگ اطراف کودک میباشد. این رویکرد نه یک الگو است و نه مجموع های از دستورالعمل هایی که باید به دقت اجرا شوند. بنابراین فرد نمی تواند و نباید تلاش کند تا آن را به موقعیتی متفاوت تحمیل کند. در عوض، این رویکرد باید بر اساس فرهنگ خود کودک کشف و بازتعریف گردد تا بتواند به شکل اثربخشی در جاهای دیگر اجرا شود (هیویت، ۲۰۰۱).
برای آشنایی بیشتر با رویکرد رجیو امیلیا این فیلم را ببینید
| مقاله تخصصی: رویکرد آموزشی رجیو امیلیا |
های اسکوپ: های اسکوپ از دیگر رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستان است. این رویکرد تا حدود زیادی برگرفته از نظریه تحولی-شناختی و نیز فلسفه تربیتی پیشرفت گرایی است و بر یادگیری فعال در قالب تجارب یادگیری کلیدی تاکید دارد و به دنبال رشد و پرورش مهارتها و توانایی های پایه کودکان پیش دبستان است (قاسم تبار، حاجی تبار، قاسم تبار و میرزایی، ۱۳۹۱). رویکرد های اسکوپ کودکان را تشویق می کند که مشکل گشا و تصمیم گیر باشند و استقلالشان را پرورش دهند و دارای چارچوبی است که در مقایسه با برنامه سنتی مهدکودک مسئولیت بیشتری را برای کودکان در برنامه ریزی و اجرای فعالیتهایشان در نظر میگیرد و از دیدگاهی حمایت میکند که بر اساس آن محیط های مهدکودک به نحوی سازماندهی میشود که با به کارگیری تجارب کلیدی همراه با مشاهده و برنامه ریزی، نیازهای فردی کودکان، یادگیری آنها به حد مطلوب می رسد (کرتیس، ۱۳۸۶، ص ۴۲).
مقوله های تجارب کلیدی در رویکرد های اسکوپ عبارتند از: بازنمایی خلاقانه، زبان و سواد، ابتکار و ارتباطات اجتماعی، تحرک، موسیقی، طبقه بندی کردن و شمارش (هومان[۳۰] و ریکارت، ۱۹۹۵ نقل از دیور[۳۱] و فالکنر[۳۲]، ۱۳۹۲، ص ۱۸۳).
در رویکرد های اسکوپ (گسترده) کار مربیان و کودکان دست به دست می شود چرا که رویکرد های اسکوپ بر روش طراحی- انجام- مرور تاکید دارد (اپستین و همکارا، ۱۹۹۶). کودکان آنچه را که قرار است انجام شود را طراحی میکنند و معلم به کودکان به شکل محدودی کمک میکند تا فعالیتهای خود را اجرا کنند (شوینهارد و هومان، ۱۹۹۲). این نوع از یادگیری با سبک پرسشگری معلم و همچنین تاکیدهای کلی از طریق گفتگو با کودکان، تقویت میشود (روپنارین و جانسون، ۲۰۰۵). رویکرد های اسکوپ موضع شناختی-تحولی دارد، در نتیجه کودکان تشویق میشوند تا مستقلانه به حل مسئله و تفکر بپردازند (شوینهارد و هومان، ۱۹۹۲). کلاس به بخشهای مورد علاقه تقسیم میشود (اپستین و همکاران، ۱۹۹۶).
رویکرد های اسکوپ را می توان به علت داشتن چارچوب علمی و نظری محکم، استفاده از روش فعال در آموزش، کودک محوری، اثربخشی آن در پیشرفت تحصیلی کودکان در دوره های بالاتر، هماهنگ بودن با ویژگیهای کودکان پیش دبستان، توجه به رشد همهجانبه کودکان، انعطاف پذیری و قابلیت اجرایی داشتن به شکل غیرمتمرکز و همچنین ارائه توصیف مشخص و روشن نسبت به تمامی عناصر برنامه درسی، یکی از رویکردهای مطلوب و اثربخش در دوران پیش دبستان دانست (قاسم تبار و همکاران، ۱۳۹۱).
برای آشنایی بیشتر با رویکرد های اسکوپ این فیلم را ببینید
| مقاله تخصصی: الگوی آموزشی های اسکوپ |
رویکرد والدورف: رویکرد والدورف برگرفته از اندیشه های رودلف اشتاینر[۳۳] بنا نهاده شده است. هرچند نظریه شناختی اشتاینر همچون پیاژه بر اساس علم زیست شناسی است، اما اشتاینر علاوه بر این، بر ارتباط بین بدن و ذهن نیز تأکید دارد (اوگلتری[۳۴]، ۱۹۹۷). بر این اساس، مربیان والدورف به کل کودک (سر، قلب، دست) توجه دارند (ایستون[۳۵]، ۱۹۹۷). مربیان رویکرد والدورف همانند اشتاینر معتقدند که دوره کودکی باید بسیار با ارزش شمرده شود و نباید در آموزش این دوره عجله کرد (دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۱۸۷)
برنامه های دروان اولیه کودکی والدورف بر نیازهای منحصر به فرد تحولی کودکان تا قبل از هفت سالگی توجه ویژهای دارد (دنسی[۳۶]، ۱۹۸۹). برای مثال، از فعالیتهای فیزیکی برای تشویق تقلید استفاده می شود (نیکولسون[۳۷]، ۲۰۰۰) در طول این دوره، معنویت کودک بسیار جدی است (استیلی[۳۸] و جکسون[۳۹]، ۲۰۰۰) و تقلید از احترام معلم به کلاس، معنویت را در کودکان ارتقاء میبخشد (روپنارین و جانسون، ۲۰۰۵).
مربیان رویکرد والدورف به زیبایی جهت رشد معنویت در کودکان توجه خاصی دارند (ایستون، ۱۹۹۷). از این رو رویکرد والدورف در دوران اولیه کودکی، از تحول زیبایی شناختی کودکان حمایت میکند (دنسی، ۱۱۹۸۹؛ لیم، ۲۰۰۴). بازیهای خلاق و فعالیت های هنری بسیار فراوانند و به کودکان اجازه میدهند تا از طریق حرکت دنیای اطراف خود را بشناسند (دنسی، ۱۹۸۹). مشخصات پیش دبستانی های والدورف عبارتند از:
-
- بازی در فضای باز و در فضای داخلی.
- هنرهای دستی، قصه و آواز.
- تأکید بر موضوعات علمی در کودکستان و پیش از کودکستان (دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۱۸۷).
برای آشنایی بیشتری با رویکرد آموزشی والدورف این فیلم را ببینید
| مقاله تخصصی: روش آموزشی والدورف |
برنامه درسی سرآغاز: برنامه درسی سرآغاز از دیگر رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستان است که توسط دولت فدرال (آمریکا) تامین بودجه میشود و به خانوادههایی که دارای موقیت اقتصادی-اجتماعی[۴۰] پایین هستند، خدمت میکند. کودکان سنین تولد تا ۵ سالگی واجد شرایط برای شرکت در این برنامه میباشند (زیگلر[۴۱] و استیفکو[۴۲]، ۲۰۰۴). این برنامه قصد دارد از نظر معنی این واژه، سرآغازی برای آمادگی برای ورود به مدرسه باشد. نظرات بر این برنامه از سوی دفتر مربوطه، مدیریت کودکان و خانوادهها، وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالت متحده صورت میگیرد. این برنامه در سطح محلی اجرا میشود، بنابراین نیازهای گروههای مختلف برآورده میشود (دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۱۸۰).
پایه و اساس برنامه درسی سرآغاز، تاکید بر تحول فیزیکی، هوشی و عاطفی است (زیگلر و استیفکو، ۲۰۰۴). مربیان این رویکرد، یادگیری را از طریق تعامل اجتماعی و بازی که با آموزش مستقیم و بازی، هم سطح و هم تراز است، تقویت میکنند (روپنارین و جانسون، ۲۰۰۵). در برنامه درسی سرآغاز به کودکان خدمات آموزشی و همچنین تغذیه ای، دندانپزشکی و اجتماعی ارائه می شود (اسپودک[۴۳] و ساراکو[۴۴]، ۲۰۰۳). علاوه بر این، مشارکت والدین نیز یکی از جنبه های مهم فلسفه برنامه درسی سرآغاز می باشد (برون فن برینر[۴۵]، ۱۹۷۹؛ داچ[۴۶]، ۲۰۰۵).
مفهوم سازی آغازین برنامه درسی سرآغاز منجر به تدوین برنامه های دیگر شد. برای مثال، سرآغاز اولیه[۴۷] یک برنامه ملی است که به کودکان قبل از سالهای پیش دبستان خدمت میکند (زیکلر و استیفکو، ۲۰۰۴). همه برنامه های سرآغاز باید با استانداردهای اجرایی فدرال هماهنگ باشند، هدف از این استانداردها عبارت است از:
-
- آماده نمودن کودکان خردسال برای غربالگری تحولی و بهداشتی.
- ارائه وعده های مغذی و دادن اطلاعات پیرامون تغذیه به خانوده ها.
- فراهم نمودن تجارب یادگیری متناسب با وضعیت.
- تقویت خانوادهها به عنوان پرورش دهنده گان کودکان خردسال.
- متصل کردن خانواده ها به خدمات موجود در جامعه.
- شرکت دادن والدین در تصمیم گیری (دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۱۸۰).
برای آشنایی بیشتر با برنامه درسی سرآغاز این فیلم را ببینید
بانک استریت: بانک استریت، یکی دیگر رویکردهای برنامه درسی در پیش از دبستانن است. بانک استریت برای آموزش در دوران اولیه کودکی، در پیش از عصر پیشرفت پدید آمد. رویکرد بانک استریت با هدایت لوسی اسپراگ میشل[۴۸]، در کمیته تجارب آموزشی آغاز شد. رویکرد بانک استریت ، متاثر از آرای جان دیویی و دیگر مربیان پیشرو، کودک محور و بر مشغول ساختن کودکان به فعالیتهای یادگیری معنادار مبتنی بود (دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۶۴).
مربیان رویکرد بانک استریت قبل از هر چیز به دنبال ارتقاء شایستگی، هویت و جامعه پذیری کودکان میباشند (اپستاین و همکاران، ۱۹۹۶). در رویکرد بانک استریت دانشِ مربیان در مورد تحول کودک بسیار با اهمیت است چرا که چنین فهمی، به تحول کودکان درباره وجدان اجتماعی[۴۹] یاری می رساند (اپستاین و همکاران، ۱۹۹۶). رویکرد بانک استریت برای فعالیت هایی که برآمده از علائق و خواست کودک است و در یک محیط ساختار یافته با انتظارات روشن می باشد، ارزش بسیاری قائل است (اپستاین و همکاران، ۱۹۹۶). در چنین محیطی کودکان در انتخاب فعالیت های فردی و یا گروهی کاملاً آزاد می باشند. این انعطاف به کودکان اجازه میدهد تا به کشف مواد و ابزارهای ساختار نیافته (آب، نقاشی، شن و غیره) و یا ساختار یافته (پازلها، میله های کوزینیر[۵۰]، مکعب ها و غیره) بپردازند (روپناراین و جانسون، ۲۰۰۵).
برنامه درسی در این رویکرد عمدتاً بر پایه فعالیتهای زندگی روزمره است. به عنوان مثال، کودکان از نمایش هایی با موضوعات خانه یا رستوران لذت میبرند. کودکان از میان فعالیتها، آنهایی را بر میگزینند که فرصتهایی را برای اکتشاف مواد و تعامل با دیگران را مهیا میسازد.در رویکرد بانک استریت، با یک برنامه یکپارچه، کودکان از سرودخوانی، هنر و داستان به همان اندازه که نظامهای اجتماعی را بررسی میکنند/ لذت میبرند (کالج آموزشی بانک استریت، ۲۰۰۳ نقل از دیور و فالکنر، ۱۳۹۲، ص ۱۸۵).
برای آشنایی بیشتر با رویکرد بانک استریت این فیلم را ببینید
| مقاله تخصصی: برنامه درسی بانک استریت |
منبع: قاسم تبار، سید نبی الله (امیر)(۱۳۹۵). طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه درسی موسیقی دوره پیش دبستان ایران. رساله دکتری. منتشر نشده: دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی.
[۱] . Montessori
[۲] . Reggio Emilia
[۳] . High/Scope
[۴] . Waldorf
[۵] . Head Start
[۶] . Bank Street
[۷] . practical life skills
[۸] . development of the senses
[۹] . Epstein, A. S.
[۱۰] . Schweinhart, L. J.
[۱۱] . McAdoo, L.
[۱۲] . Roopnarine, J. L.
[۱۳] . Johnson, J. E.
[۱۴] . Lillard, P. P.
[۱۵] . Directress
[۱۶] . Curtis, A.
[۱۷] . Dever, M. T.
[۱۸] . Falconer, R. C.
[۱۹] . Walsh, B. A.
[۲۰] . Petty, K.
[۲۱] . Malaguzzi, L.
[۲۲] . documentation
[۲۳] . Vakil, S.,
[۲۴] . Freeman, R.
[۲۵] . Swim, T. J.
[۲۶] . New, R. S.
[۲۷] . Rankin.
[۲۸] . Hewett, V. M.
[۲۹] . Lim, B. Y.
[۳۰] . Hohmann, C. F.
[۳۱] . Dever, M. T.
[۳۲] . Falconer, R. C.
[۳۳] . Rudolf Steiner
[۳۴] . Ogletree, E. J.
[۳۵] . Easton, F.
[۳۶] . Dancy, R. B.
[۳۷] . Nicholson, D. W.
[۳۸] . Astley, K.
[۳۹] . Jackson, P.
[۴۰] . socio-economic status (SES)
[۴۱] . Zigler, E.
[۴۲] . Syfco, S. J.
[۴۳] . Spodek, B.
[۴۴] . Saracho, O. N.
[۴۵] . Bronfenbrenner, U.
[۴۶] . Duch, H.
[۴۷]. Early Head Start
[۴۸] . Lucy Sprague Mitchell
[۴۹] . social conscience
[۵۰] . Cuisenaire: قطعاتی میله ای شکل و رنگی که عموماً برای آموزش مفاهیم ریاضی به کودکان استفاده می شود.
نظرات
جوان
درود بر شما باد جناب آقای دکتر قاسم تبار
بدینوسیله می خواهم از مطالب مفیدی که به اشتراک گذاشتید از شما سپاسگزاری کنم و همچنین به اطلاع برسانم که از مطالب شما در کلاس درس خود استفاده کردم البته با ذکر منبع و معرفی به دانشجویان
دکتر سید نبی الله قاسم تبار متخصص آموزش به کودکان
سلام. خواهش میکنم. موفق باشید