زورگویی سایبری و اثرات مخرب آن بر کودکان

به دنبال رشد و پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، اینترنت و فضای سایبری سکویی برای تعاملات اجتماعی بین نوجوانان تبدیل شده است که به آنها امکان می دهد بدون نظارت و محدودیت های اعمال شده از سوی بزرگسالان، و همچنین تا حدودی ناشناختگی  (ناشناس ماندن)، دست به رفتارهای پرخطر از جمله قلدری سایبری یا زورگیری سایبری (آنلاین / الکترونیکی ) بزنند (انگ ، ۲۰۱۵). زورگویی سایبری یعنی زورگویی از طریق اشکال الکترونیکی ارتباط مانند ایمیل، تلفن همراه، اتاق گفتگو ، پیام رسانی فوری ، و وب سایت ها (الویوس و لیمبر ، ۲۰۱۸). پژوهش‌های متعددی شیوع زورگیری سایبری را در بین کودکان و نوجوانان مورد مطالعه قراردادند که به علت تفاوت بین پژوهش‌ها در تعریف زورگیری سایبری، روش‌شناسی پژوهش، ویژگی‌های جمعیتشناختی نمونه پژوهشی و ابزارهای گردآوری، میزان شیوع زورگیری سایبری به‌شدت متغیر اعلام شده است. برای مثال بررسی ۱۵۹ مطالعه انجام شده در خصوص شیوع زورگیری سایبری نشان داد که میزان قربانیان زورگیری سایبری بین ۱ تا ۱/۶۱ درصد و ارتکاب به زورگیری بین ۳ تا ۳۹ درصد متغیر است (بروگادو، سوارس و فراگو ، ۲۰۱۷). مطالعه بین‌المللی EU Kids Online  بین سالهای ۲۰۱۹-۲۰۱۷ در بین ۱۰۱/۲۵ دانش‌آموز ۹ تا ۱۶ ساله ۱۹ کشور اروپایی نشان داد که بین ۷ (اسلواکی) تا ۴۰ درصد (لهستان) کودکان قربانی زورگویی سایبری بودند و در بیشتر کشورها بیش از ۲۰ درصد از کودکان آن را تجربه کردند (اسماهل  و همکاران، ۲۰۲۰).

نرخ شیوع زورگیری سایبری

مطالعات طولی انجام شده حاکی از آن است که نرخ شیوع زورگیری سایبری در بین کودکان و نوجوانان در حال افزایش است که مهم‌ترین دلیل آن افزایش استفاده از اینترنت و ابزارهای فناورانه در بین آنها است (کوالسکی ، لیمبر و مک کورد ، ۲۰۱۹؛ سنگوپتا و چودوری ، ۲۰۱۱؛ مش ، ۲۰۰۹). مطالعه انجام شده در ایران (شش جوانی، ۱۳۹۶) نیز نشان داده شد که ۳/۶۶ درصد از کودکان ۱۲ تا ۱۴ سال و ۳/۸۹ درصد از کودکان ۱۵ تا ۱۷ سال از اینترنت استفاده می‌کنند. این مطالعه همچنین نشان داد که ۸/۷۴ درصد از کودکان ۱۲ تا ۱۴ سال و ۳/۹۳ درصد از کودکان ۱۵ تا ۱۷ سال از ‌تلفن همراه استفاده می‌کنند. این آمارها لزوم بررسی دقیق و علمی زورگیری سایبری که یکی از جدی‌ترین تهدیدات و آسیب‌های فضای مجازی برای کودکان است را مطرح می‌سازد.

تاثیرات منفی زورگویی سایبری:

پژوهشگران تاکید می کنند که هرچند زورگیری سایبری یک بزه مجازی است، اما دارای پیامدهای منفی واقعی است (رائو، بنسل و چندران ، ۲۰۱۸). از مهم‌ترین تأثیرات منفی زورگیری سایبری بر روی کودکان قربانی می‌توان به اضطراب (فهی ، ۲۰۱۶)، افسردگی (هم   و همکاران، ۲۰۱۵؛ اسپیرز، تادیو، دالی، استریتون و کارکلینز ، ۲۰۱۵)، افکار خودکشی (یانگ، سابرامانیان، مایلز، هینانت و اندساگر ، ۲۰۱۷؛ مسیاز، کیندریک و کاسترو ، ۲۰۱۴)، مشکلات روان‌شناختی درون سازی-شده و برون سازی شده  (واسدورپ و برادشو ، ۲۰۱۵)، ناامیدی (کاسیدی، فوچر و جکسون ، ۲۰۱۷)، کاهش سطح سلامت-روانی (بانیک  و همکاران، ۲۰۱۴)، کاهش عزت‌نفس (سینت  و همکاران، ۲۰۱۴؛ ؛ پاتچین و هندوجا ، ۲۰۱۰)، کاهش روابط اجتماعی (کروسلین و کروسلین ، ۲۰۱۴؛ فیستل و گوانت ، ۲۰۱۳)،  نرفتن به مدرسه (فری، پیرسون و کوهن ، ۲۰۱۵؛ راسکاوسکاس و استولتز ، ۲۰۰۷)، و افت تحصیلی (پاتچین و هندوجا، ۲۰۰۶) اشاره داشت.

تاریخچه شکل گیری مفهوم زورگویی سایبری

واژه «زورگویی» ترجمه واژه «bullying» است . «bullying» در اصل یک واژه آنگلوساکسون  و یا اروپای شمالی است و ترجمه ای از واژه سوئدی «mobbning» است که اولین بار توسط یک پزشک مدرسه به نام هینیمن  (۱۹۷۲) استفاده شد. «mobbning» یک اصطلاح کردارشناختی است که برای توصیف حمله جمعیِ گروهی از حیوانات به حیوانی از گونه دیگر که معمولاً بزرگتر است و دشمن طبیعی گروه است، به کار می رود (الویوس، ۲۰۱۳). پس از آن دان الویوس  روان شناس سوئدی آن را در کتاب «پرخاشگری در مدرسه » (۱۹۷۳) (به سوئدی forskning om skolmobbning) به کار گرفت و پس از انتشار این کتاب، مطالعه علمی پدیده زورگیری آغاز شد (اسمیت و مانکس ، ۲۰۰۸). مطالعه علمی زورگویی بیشتر توسط روانشناسان تحولی  و برخی جامعه شناسان صورت گرفته است (اسمیت، ۲۰۱۹).

اما اصطلاح زورگیری سایبری ابتدا در مقاله ای در روزنامه نیویورک تایمز  در سال ۱۹۹۵ تحت عنوان «اعتیاد سایبری » مورد استفاده قرار گرفت. با این حال، رواج و استفاده گسترده این اصطلاح در سال ۲۰۰۳ و پس از راه اندازی وب سایت زورگویی سایبری (www.cyberbullying.ca) توسط بیل بلسی  آغاز شد. به همین علت بسیاری از پژوهشگران، بلسی را مبدع این اصطلاح می شناسند (بومن، ۲۰۱۴). در واقع مطالعه علمی زورگیری سایبری پس از راه اندازی این وب سایت آغاز شد (بومن و بلمور ، ۲۰۱۵) و از آن زمان پژوهش درباره زورگیری سایبری بویژه از سوی پژوهشگران رشته هایی مانند رسانه و ارتباطات، فناوری اطلاعات و مطالعات حقوقی  روز به روز افزایش یافت (اسمیت، ۲۰۱۹). واژه زورگیری سایبری برگرفته از واژه فضای سایبری  است که اولین بار توسط ویلیام گیبسون  کانادایی، نویسنده داستان های تخیلی به کار گرفته شد (بومن، ۲۰۱۴).

تعریف و مفهوم شناسی زورگیری سایبری

علیرغم انجام مطالعات گسترده درباره زورگیری سایبری، هنوز درباره ماهیت، مفهوم و تعریف این پدیده نوظهور بین پژوهشگران اتفاق نظر وجود ندارد و تعاریف متعدد و متفاوتی از آن ارائه شد (الویوس و لیمبر، ۲۰۱۸؛ پاتچین و هندوجا، ۲۰۱۵؛ رافرتی و وندرون، ۲۰۱۴؛  اسلانج ، اسمیت و فریزن ، ۲۰۱۳؛ اسمیت، ۲۰۰۸).گروهی از پژوهشگران معتقدند که زورگیری سایبری (آنلاین یا الکترونیکی) شکل جدیدی از زورگیری سنتی  (آفلاین  یا حضوری ) است (اسمیت، ۲۰۱۹؛ ولک ، لی و گای ، ۲۰۱۷؛ اسلانچ و اسمیت، ۲۰۰۸) بنابراین باید بر اساس ویژگی های مهم زورگیری سنتی آن را تعریف نمود. رایج ترین و پذیرفته-ترین تعریف از زورگیری سنتی، تعریفی است که الویوس (۱۹۹۳) از آن ارائه داد: «زمانی که یک دانش آموز به طور مکرر و در گذر زمان  با اعمال منفی  یک یا چند نفر دیگر مواجه می شود، [می توان گفت] آن دانش آموز مورد زورگویی قرار گرفته است یا قربانی شده است».

پژوهشگران بر اساس این تعریف سه مشخصه را برای زورگیری تعیین کرده اند که عبارتند از ۱) تکرار ، ۲) هدفمندی  (قصد آسیب زدن )، و ۳) نابرابری قدرت . در بسیاری از مطالعات، با پذیرش این تعریف از زورگویی سنتی و در نظر گرفتن زورگویی سایبری به عنوان شکلی از زورگویی سنتی، زورگویی سایبری این گونه تعریف شد: «عملی است پرخاشگرانه و عمدی که توسط یک گروه یا فرد با استفاده از اشکال الکترونیکی ارتباط، به طور مکرر و در گذر زمان علیه یک قربانی که به آسانی نمی تواند از خود دفاع کند، انجام می شود» (اسلانج و اسمیت، ۲۰۰۸).

در مقابل، گروه دیگری از پژوهشگران بر ویژگی های منحصر به فرد و خاص زورگویی سایبری بویژه دو ویژگی ناشناختگی  و عمومیت  تاکید می کنند (توماس، اسکات و کانر ، ۲۰۱۵؛ بیتس ، ۲۰۱۶). ویژگی ناشناختگی به این اشاره دارد که برخلاف زورگویی سنتی که هدف یا قربانی از هویت فرد زورگو مطلع است، در زورگویی سایبری، هویت فرد مهاجم ممکن است برای قربانی ناشناس باقی بماند. منظور از ویژگی عمومیت نیز این است که برخلاف زورگویی سنتی که در آن تعداد شاهد  یا تماشاگر  معمولاً بسیار معدود است، در زورگویی سنتی، فناوری این امکان را فراهم می سازد تا افراد بسیار زیادی از سراسر جهان شاهد یا تماشاگر عمل منفی فرد مهاجم باشند. این گروه از پژوهشگران معتقدند که نمی توان بر اساس معیارهای زورگیری سنتی آن را تعریف نمود.

با این حال می توان با پذیرش این تفاوتها، از معیارهای سه گانه زورگیری سنتی برای تعریف زورگیری سایبری استفاده نمود (اسمیت، ۲۰۱۹). در ادامه ضمن توصیف این سه معیار، به تفاوت هر یک از معیارها در زورگویی سنتی و سایبری اشاره می شود و در نهایت یک تعریف از زورگویی سایبری ارائه می شود.

۱- هدفمندی: معیار هدفمندی به این موضوع اشاره دارد که تنها عمل یا رفتاری را می توان زورگویی نامید که به قصد آسیب زدن به دیگری انجام می شود. بنابراین اعمالی که بدون قصد آسیب زدن و به شکل «اتفاقی » رخ می دهد و یا هدف از انجام آن تنها «سرگرمی » است را نمی توان زورگویی دانست. معیار هدفمندی مهمترین معیار برای تعیین رفتار زورگویی سنتی و سایبری است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳؛ منسینی، نوسنتینی و کالوسی ، ۲۰۱۱). اما اینکه چگونه می توان درباره عمدی بودن یا نبودن یک رفتار قضاوت کرد، یکی از مهمترین چالش های پیش روی پژوهشگران در تعریف زورگویی است. چگونه می توان عمدی بودن یا نبود یک رفتار را مشخص کرد؟؛ معیار تعیین آسیب چیست؟: آیا باید از نگاه فرد زورگو یعنی «قصد آسیب رساندن» رفتار را قضاوت نمود یا از نگاه قربانی یعنی «احساس آسیب»؟. اسمیت و همکاران (۲۰۱۳) برای قضاوت درباره اینکه آیا یک عمل به قصد آسیب زدن به دیگری صورت گرفت یا نه، سه شاخص تعیین کردند که در صورت وجود هر سه ویژگی، می توان گفت آن رفتار به قصد آسیب انجام شد: ۱- قربانی، آسیب را تجربه کند؛ ۲- هدف فرد زورگو، تنها رفتار نیست بلکه آسیب است؛ ۳- یک فرد عاقل پیش بینی کند که چنانچه آن رفتار رخ دهد احتمالاً باعث آسیب به فرد مورد نظر (قربانی) می شود.

۲) تکرار: تکرار، معمولاً به عنوان یکی از معیارهای تعریف کننده زورگویی در نظر گرفته می شود. معیار تکرار به این معنا است که در زورگویی، رفتار یا عمل منفی بیش از یک بار اتفاق می افتد. بنابراین اعمال یا رفتاری که تنها یک بار  رخ می دهند را نمی-توان زورگویی نامید. با این حال، درباره معیار تکرار بین صاحب نظران حوزه زورگویی اتفاق نظر وجود ندارد. الویوس (۲۰۱۳) اشاره می کند که تکرار، یک معیار ضروری برای زورگویی نیست و دلیل استفاده از معیار تکرار در تعریف زورگویی این است که نشان می دهد رفتار و اعمال فرد مرتکب، به شکل تصادفی اتفاق نیفتاده است و به احتمال زیاد آن اعمال منفی به قصد آسیب انجام شده اند. در واقع معیار تکرار با معیار هدفمندی در ارتباط است. تکرار شدن یک عمل مضر یا آسیب زا به وضوح نشان از این واقعیت دارد که آسیب وارد شده توسط فرد مهاجم، عمدی بوده است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳). از این رو، الویوس (۲۰۱۳) معیار «نسبتا تکراری » را پیشنهاد می دهد. در ویرایش جدید پرسشنامه زورگویی الویوس نسخه نروژی نیز، از عبارت «این موارد ممکن است به طور مکرر اتفاق بیفتد» یا «معمولاً تکرار می شوند» استفاده شد.

معیار تکرار در زورگویی سایبری ماهیت پیچیده تری دارد. یک عمل زورگویی ممکن است بر اساس نوع فناوری استفاده شده، به سرعت گسترش یابد و از کنترل اولیه خارج شود. برای مثال عکسی که تنها یک بار توسط شخص زورگو در فضای مجازی منتشر می شود، ممکن است توسط بسیاری از افراد دیده شود و یا توسط دیگران برای سایر افراد به اشتراک گذاشته شود و بدین شکل فرد قربانی بارها و بارها بخاطر این رفتار زورگو، آسیب ببنید. بنابراین از منظر یک قربانی زورگویی سایبری، نیازی نیست تا یک رفتار از سوی فرد زورگو بارها و بارها تکرار شود. اسلانج و همکاران (۲۰۱۳) معتقدند که اگر رفتار یا عمل منفی از سوی همان فرد مهاجم، تکرار نشود، نمی توان آن را زورگویی نامید. با این حال دیگر محققان (یابارا، بوید، کورچ ماروس و آپنهایم ، ۲۰۱۲) بر این باورند همان طور که نوشتن یک شایعه روی یک دیوار از سوی فرد مهاجم علیه یک قربانی، می تواند مصداق یک زورگویی سنتی باشد، بارگذاری یک عکس و یا قراردادن یک شایعه در فضای مجازی و به اشتراک گذاشتن آن توسط دیگران نیز نوعی زورگویی سایبری است.

افزون بر موارد اشاره شده، می توان بر اساس میزان آسیب نیز، درباره معیار تکرار، قضاوت نمود. چنانچه در ادامه و در بخش روشها یا اَشکال زورگویی سایبری خواهیم دید، زورگویی سایبری دارای اَشکال متعددی است که میزان آسیب هر یک از آنها بر قربانی متفاوت است (لانگوز، ۲۰۱۴). برای مثال تجربه تنها یکبار «زورگیری جنسی سایبری » می تواند تاثیرات منفی زیادی بر قربانی داشته باشد اما تجربه تنها یکبار «محرومیت  یا طرد  » ممکن است نتواند آسیب های جدی برای فرد قربانی بدنبال داشته باشد. بر این اساس، می توان گفت که معیار تکرار برای آن نوع از زورگیری سایبری که باعث آسیب جدی به قربانی می شود ضروری است اما برای نوع ملایم تر زورگیری سایبری، تکرار یک معیار ضروری برای تعریف زورگیری سایبری نیست. با توجه به تمامی نکاتی که درباره معیار تکرار گفته شد، می توان اینگونه نتیجه گیری نمود که تکرار، یک میعار اصلی  در تعریف زورگیری سایبری نیست بلکه یک معیار فرعی  است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳).

۳) نابرابری قدرت: معیار نابرابری در قدرت به این موضوع اشاره دارد که زورگویی سنتی یا سایبری، زمانی اتفاق می افتد که یک شخص که به نوعی از فرد قربانی قدرتمندتر است یا توانایی بیشتری دارد، قربانی را هدف قرار می دهد و به او حمله می کند (ویلانکورت  و همکاران، ۲۰۰۸). بنابراین نبرد یا درگیری بین دو یا چند نفر که از هر لحاظ دارای قدرت و توانایی های برابری هستند را نمی توان زورگویی نامید و باید آن را پرخاشگری نامید (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳). (تفاوت زورگویی سایبری با پرخاشگری سایبری در بخشی مجزا مورد بحث قرار گرفت). نابرابری قدرت هم در زورگویی سنتی و هم در زورگویی سنتی یک معیار اصلی است و بدون نابرابری قدرت نمی توان رفتاری را زورگویی تعریف نمود. اما شیوه ها یا منابع نابرابری قدرت در بین دو نوع زورگویی سنتی و سایبری با یکدیگر متفاوت است (منسینی و همکاران، ۲۰۱۳؛ لانگوز، ۲۰۱۲). در مجموع می توان شش منبع نابرابری قدرت را در زورگویی سنتی مطرح کرد که عبارتند از ۱- ضعیف تر بودن به لحاظ جسمی؛ ۲- ضعیف تر بودن از نظر کلامی؛ ۳- نداشتن عزت نفس؛ ۴- در اقلیت بودن یا عضویت در گروه های حاشیه ای (از نظر جنسیت، نژاد، مذهب، یا ناتوانی)؛ ۵- نداشتن دوستان یا حمایت اجتماعی؛ ۶- داشتن موقعیت پایین یا طرد شدن از سوی همسالان (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳).

در زورگویی سایبری ویژگیها یا شاخص های نابرابری قدرت تا حدود بسیار زیادی متفاوت است. گروهی از پژوهشگران معتقدند که داشتن مهارت و سواد بالاتر در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از شاخص های اصلی نابرابری قدرت در زورگیری سایبری است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳؛ وندبوش و ون کلیمپوت ، ۲۰۰۸؛ یابارا و میتچل، ۲۰۰۴). نشان داده شد افرادی که اقدام به زورگویی سایبری می کنند خود را از نظر دانش و مهارت در زمینه فناوریها، بهتر از دیگران می دانند (یابارا و میتچل ، ۲۰۰۴). با این حال این ویژگی همیشه نمی تواند معیاری برای نابرابری قدرت باشد چراکه برای ارتکاب به زورگویی سایبری همیشه داشتن مهارت در فناوریها الزامی نیست. مطالعه نوسنتینی و همکاران (۲۰۱۰) نشان داد که مهارت در زمینه استفاده از فناوریها، تنها برای نوع یا شیوه های پیچیده تر زورگویی سایبری مانند جعل هویت مورد نیاز است.

گروه دیگری از پژوهشگران پیشنهاد می دهند که نابرابری قدرت در فضای سایبری می تواند بر اساس پایگاه اجتماعی  بالاتر مهاجم یا فرد زورگو در اجتماع سایبری  تعریف شود (هندوجا و پاتچین، ۲۰۰۸). بعضی از پژوهشگران نیز بر این باروند که ناشناختگی به نابرابری قدرت در زورگویی سایبری کمک می کند (وندبوش و ون کلیمپوت، ۲۰۰۸). همان طور که پیش تر اشاره شد منظور از ناشناختگی این است که در زورگویی سایبری، هویت فرد مهاجم ممکن است برای قربانی ناشناس باقی بماند که البته در غالب موارد این گونه است (اسمیت، ۲۰۱۲ الف؛ توکونگا، ۲۰۱۰). در صورتی که قربانی از هویت فرد مهاجم یا زورگو مطلع باشد، شهامت تلافی کردن یا دفاع از خود را نخواهند داشت و احتمال کمتری وجود دارد که واکنش اثربخشی از خود نشان دهد. در این صورت می توان گفت در صورت مشخص بودن هویت فرد مهاجم برای قربانی، تمامی ویژگی ها یا منابع نابرابری قدرت در زورگویی سنتی، برای زورگویی سایبری نیز صادق است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳).

احساس درماندگی در قربانی به علت ناتوانی او در جلوگیری از رفتار منفی فرد مهاجم، یکی دیگر از جنبه های نابرابری قدرت در زورگویی سایبری است که توسط دالی، پای زالسکی و کراس  (۲۰۰۹) مطرح شد. برخلاف زورگویی سنتی، در زورگویی های مبتنی بر فناوری، فرد قربانی عملاً هیچ کنترلی بر زورگویی ندارد. از این منظر، نابرابری قدرت در زورگویی سایبری بیانگر ویژگیهای فرد مهاجم نیست بلکه بیشتر ناتوانی یا نبود قدرت در هدف موردنظر یا قربانی است (دالی و همکاران، ۲۰۰۹). فرد مهاجم می تواند در هر زمان و هر مکانی به رفتار منفی خود علیه قربانی ادامه دهد. از طرفی، تعداد شاهدان در فضای مجازی به طور بالقوه بسیار بالاتر از شاهدان در زورگویی سنتی است؛ شاهدانی که ممکن است هویت بسیاری از آنها برای قربانی، ناشناس باشد (لانگوز، ۲۰۱۲). در این ارتباط نشان داده شد از نظر نوجوانان، آن نوع از زورگویی سایبری که شامل تعداد زیادی از شاهدان است شدیدترین نوع زورگویی سایبری است (اسلانج و اسمیت، ۲۰۰۸) که از این نوع زورگویی در ادبیات پژوهشی به «زورگویی جمعی » و «زورگویی چندگانه » نام برده می شود (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۰). این عوامل باعث می شوند تا قربانی خود را در فرار یا رهایی از رفتارهای منفی فرد مهاجم درمانده ببیند. در واقع این جنبه از نابرابری قدرت ناشی از یکی از ویژگی منحصر به فرد زورگویی سایبری یعنی عمومی بودن زورگویی سایبری است که بر اساس طبقه بندی لانگوز (۲۰۱۲) در شکل غیر مستقیم زورگویی سایبری اتفاق می افتد.

طبق آنچه گفته شد، ویژگیها یا شاخص های نابرابری قدرت در زورگویی سایبری عبارتند از: مهارت و سواد در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ناشناختگی، پایگاه اجتماعی در فضای سایبری، احساس درماندگی در رهایی از زورگیری. در صورت مشخص بودن هویت فرد مهاجم برای قربانی، تمامی شاخص های نابرابری قدرت در زورگویی سنتی، برای زورگیری سایبری نیز صادق خواهد بود. بنابراین می توان نتیجه گرفت هرچند شاخص ها یا ویژگی های نابرابری قدرت در زورگیری سنتی و سایبری با یکدیگر تا حدود زیاد متفاوت می باشند، اما در هر دو شکل زورگویی، نابرابری قدرت به عنوان یک ویژگی اصلی وجود دارد و زمانی اتفاق می افتد که شخصی که به نوعی از قدرت بیشتری برخوردار است، فرد دیگری که قدرت کمتری دارد را هدف قرار می دهد و باعث احساس ناتوانی قدرت در قربانی می شود و دفاع از خود را برای قربانی مشکل می سازد.

ارائه یک تعریف از زورگویی سایبری:

بر اساس تعاریف ارائه شده و همچنین با توجه به ویژگی ها یا معیارهای تکرار، هدفمندی و عدم تعادل قدرت و همچنین دو ویژگی ناشناختگی و عمومیت که مختص زورگویی سایبری است می توان زورگیری سایبری را این گونه تعریف نمود: زورگیری سایبری عمل یا رفتاری است که با قصد قبلی توسط یک یا گروهی از افراد از طریق ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات (مانند رایانه خانگی، لپ‌تاپ، تبلت، گوشی هوشمند) و با استفاده از رسانه‌ها (مانند ‌وب‌گاه‌های شخصی، نشریات برخط یا وبلاگ‌ها، رایانامه، بازی‌های برخط)، پیام‌رسان‌ها (مانند تلگرام، واتساپ) و شبکه‌های اجتماعی (مانند فیس‌بوک، یوتیوب، اینستاگرام، اتاق‌های گفتگو)، برای آزار و اذیت، ارعاب، تهدید، توهین، شرمساری و خجالت و یا سوءاستفاده از یک فرد ضعیف‌تری که به راحتی قادر به دفاع از خود نیست، انجام می‌شود. طبق تعریف ارائه شده، می توان هفت ویژگی برای زورگویی سایبری ارائه داد: ۱) تنها اعمالی که به قصد آسیب زدن به دیگری انجام می شوند را می توان مصداق زورگویی سایبری دانست؛ ۲) تکرار عمل یا رفتار تنها یک ویژگی فرعی در زورگویی سایبری است. قصد یا نیت فرد مرتکب، قضاوت فرد قربانی و دیگران درباره شدت آسیب، و نوع زورگویی (مستقیم یا غیرمستقیم بودن) را می توان مهمترین معیارهای قضاوت در نظر گرفت؛ ۳) عدم تعادل قدرت یا نابرابری قدرت یک ویژگی مهم و تعریف کننده در زورگویی سایبری است؛ ۴) هویت فرد زورگو می تواند برای قربانی ناشناس باشد یا نباشد؛ ۵) زوگویی سایبری، به قصد آسیب به یک هدف یا قربانی مشخص یا از پیش تعیین شده، رخ می دهد؛ ۶) زورگویی سایبری از طریق سکوها یا ابزارهای متعدد فناوری اطلاعات و ارتباطات و با استفاده از رسانه‌ها، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی رخ می-دهد؛. ۷) زورگویی سایبری دارای اَشکال یا شیوه های متعددی است. (توضیحات آن در بخش اَشکال زورگویی سایبری ارائه شد).

مقایسه زورگویی سایبری با دیگر مفاهیم مرتبط:

زورگویی سایبری در مقایسه با زورگویی سنتی:

بر اساس تعاریف و همچنین مهمترین ویژگی های زورگویی سنتی و سایبری، می توان دریافت که علیرغم شباهت های موجود بین آنها، زورگویی سایبری دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از زوگویی سنتی متمایز می سازد. در این ارتباط اسمیت (۲۰۱۲ ب) معتقد است که زورگویی سایبری از هفت ویژگی منحصر به فرد برخوردار است که آن را از زورگویی سنتی متمایز می سازد. این هفت ویژگی عبارتند از: ۱- زورگویی سایبری تا حدودی مستلزم داشتن تخصص در فناوری است؛ ۲- زورگویی سایبری در درجه اول غیرمستقیم است نه چهره به چهره، بنابراین فرد مرتکب یا زورگو ممکن است ناشناس باشد؛ ۳- معمولاً در زورگویی سایبری، فرد زورگو حداقل برای زمانی کوتاه واکنش قربانی را نمی بیند؛ ۴- تنوع نقش های فرد تماشاگر (شاهد) در حمله سایبری از بیشتر زورگویی های سنتی، پیچیده تر است؛ ۵- تصور می شود یکی از انگیزه های زورگویی سنتی موقعیت یا جایگاهی است که فرد مرتکب با نشان دادن قدرت (سوءاستفاده) نسبت به دیگران، در مقابل شاهدان بدست می آورد، اما در حمله سایبری، مهاجم این فرصت را ندارد؛ ۶- در زورگویی سایبری مخاطبان بالقوه بیشتری وجود دارند، زیرا مرتکب در زورگویی سایبری می تواند در یک گروه همسالان – در مقایسه با گروه های کوچکی که مخاطب معمول در زورگویی سنتی هستند-، به مخاطبان زیادی دسترسی داشته باشد؛ ۷- فرار از زورگویی سایبری دشوار است («پناهگاه امن » وجود ندارد)، زیرا ممکن است قربانی پیام هایی را به تلفن همراه یا رایانه شخصی خود ارسال کند یا در هر کجا که باشد به نظرات تند در وب سایت دسترسی پیدا کند.

زورگیری سایبری و مقایسه آن با پرخاشگری سایبری

در ارتباط با مقایسه زورگیری سایبری با پرخاشگری سایبری دو نگاه وجود دارد. گروهی از پژوهشگران (کوالسکی و همکاران، ۲۰۱۹؛ بومن و بالداسار ، ۲۰۱۵؛ کورکرن، گاکین و پرنتیس ، ۲۰۱۵؛ رایت ، ۲۰۱۵)  معتقدند زورگیری سایبری دارای ویژگی-های خاصی است که آن را از پرخاشگری سایبری جدا می سازد. این پژوهشگران معتقدند که پرخاشگری سایبری عمل عمدی مضری است که توسط شخص زورگو صورت می گیرد اما شامل تکرار و عدم تعادل قدرت نیست. همسو با این نگاه، اسمیت و همکاران (۲۰۱۳) استدلال می کنند که زورگیری سایبری دارای سه معیار یا ویژگی اصلی و محوری (هدفمندی یا قصد آسیب، وجود یک هدف مشخص، عدم تعادل قدرت) و یک معیار فرعی (تکرار) است. این پژوهشگران معتقدند که از بین سه معیار اصلی، معیار هدفمندی یا قصد آسیب بین پرخاشگری سایبری و زورگویی سایبری مشترک است اما دو معیار دیگر یعنی وجود یک هدف مشخص (قربانی از پیش تعیین شده) و نابرابری قدرت، ویژگی منحصر به فرد زورگویی سایبری است که آن را از پرخاشگری سایبری متمایز می سازد. بر همین اساس پیشنهاد می دهند در پژوهش هایی که این دو معیار محوری را در تعریف خود در نظر نمی-گیرند، جزء پژوهش های حوزه پرخاشگری سایبری محسوب می شوند و نه زورگویی سایبری. بنابراین از منظر این گروه، هر زورگویی سایبری نوعی پرخاشگری سایبری است اما هر پرخاشگری سایبری را نمی توان زورگویی سایبری نامید.

در مقابل، پژوهشگرانی چون بومن (۲۰۱۳) نگاه بدیلی را مطرح می سازند. این پژوهشگران معتقدند که از آنجایی که نمی توان بر اساس شواهد پژوهشی، درباره معیارهای زورگویی سایبری به خصوص معیار تکرار و نابرابری قدرت به طور دقیق قضاوت نمود، بهتر است در حال حاضر از مفهوم گسترده تر یعنی پرخاشگری سایبری استفاده نمود تا زمانی که بتوان از طریق پژوهش های تجربی، این معیارها دقیقا تعریف عملیاتی شوند. با این حال، مطالعه و بررسی رسانه ها و همچنین نشریات و منابع علمی حاکی از استفاده گسترده از واژه زورگویی سایبری به جای واژه پرخاشگری سایبری است (اسمیت و همکاران، ۲۰۱۳). افزون بر این، علیرغم مشکلات مربوط به تعیین و تعریف دقیق معیارها یا شاخص های رفتار زورگویی سایبری، همانطور که اشاره شد، می توان تا حدود بسیار زیادی این معیارها را تعریف و توصیف نمود. بنابراین به نظر می رسد نگاه اول، قابل دفاع تر باشد و بتوان به جای «پرخاشگری سایبری» از اصطلاح دقیق تر یعنی «زورگیری سایبری» استفاده کرد.

منبع: قاسم تبار, سید امیر, قاسم تبار, سید عبدالله و سهرابی, عاطفه. (۱۴۰۰). زورگویی سایبری: تعریف، تاریخچه و گونه‌شناسی. جامعه فرهنگ رسانه, ۱۰(۴۱), ۱۴۹-۱۷۲٫